Húng chanh là cây rau gia vị phổ biến, được coi là thuốc quý trong dân gian chữa được nhiều bệnh thường gặp vào mùa đông. Húng chanh có nhiều tên gọi khác nhau như tần dày lá, rau thơm lùn, rau thơm lông, rau tần, dương tử tô.
Dược liệu Húng Chanh
- Tên khoa học: Folium Plectranthi amboinici
- Tên gọi khác:
- Tính vị, quy kinh: Vị cay, tính ôn. Quy vào kinh phế, tỳ.
- Bộ phận dùng: Lá tươi của cây Húng Chanh.
- Đặc điểm sản phẩm: Lá hình bầu dục hay hình trứng rộng, đầu hơi nhọn hoặc tù, gốc hình nêm. Phiến lá dày, mọng nước, mép khía tai bèo. Cả 2 mặt lá đều có lông tiết, mặt dưới nhiều hơn. Gân chính to, gân bên nhỏ, nổi rõ ở mặt lá. Mùi thơm dễ chịu như mùi chanh, vị chua.
- Phân bố vùng miền:
- Thời gian thu hoạch: Thu hái quanh năm, lúc trời khô ráo.
I. THÔNG TIN CHI TIẾT:
1. Mô tả thực vật:
Thân cỏ nhiều năm, mọc đứng, cao 30-70cm, phân nhánh nhiều; cành non vuông, có nhiều lông. Thân già gần tròn, mập. Lá đơn, mọc đối chéo chữ thập; phiến lá dày, mọng nước, hình trứng rộng hay gần tròn, kích thước 4-8×3-6cm, đỉnh lá nhọn hoặc tù, gốc tròn hay cụt, mép có răng cưa to, không nhọn, cả 2 mặt lá có lông ngắn. Gân chính to, gân bên nhỏ, 4-5 đôi, gân hình mạng nổi rõ ở mặt dưới lá. Lá có mùi thơm dễ chịu như chanh, vị chua. Cuống lá dài 2-4cm, hình lòng máng, có lông. Cây rất hiếm khi thấy ra hoa.
Húng chanh có nhiều tên gọi khác nhau như tần dày lá, rau thơm lùn, rau thơm lông, rau tần, dương tử tô.
2. Phân bố:
- Thế giới: Trung Quốc.
- Việt Nam: mọc ở nhiều nơi
3. Bộ phận dùng:
- Lá tươi của cây Húng chanh.
4. Thu hái, chế biến và bảo quản:
- Thu hái: Thu hái quanh năm, lúc trời khô ráo hái những lá bánh tẻ, loại bỏ lá sâu và lá già, phơi âm can cho khô.
- Chế biến: Lá phơi âm can cho khô.
- Bảo quản: Nơi khô, mát.
5. Mô tả dược liệu Húng Chanh
Lá hình bầu dục hay hình trứng rộng, đầu hơi nhọn hoặc tù, gốc hình nêm. Phiến lá dày, mọng nước, mép khía tai bèo. Cả 2 mặt lá đều có lông tiết, mặt dưới nhiều hơn. Gân chính to, gân bên nhỏ, nổi rõ ở mặt lá. Mùi thơm dễ chịu như mùi chanh, vị chua.
6. Thành phần hóa học:
- Tinh dầu, trong đó thành phần chủ yếu là carvacrol.
7. Phân biệt thật giả
…
8. Công dụng – Tác dụng
- Tác dụng: Ôn phế trừ đàm, tân ôn giải biểu, tiêu độc.
- Công dụng: Chủ trị: Cảm cúm, ho sốt do phong hàn, nục huyết, ho gà, khản tiếng, trùng thú cắn.
9. Cách dùng và liều dùng:
- Ngày 10 – 16g, dạng thuốc sắc, thuốc xông , vắt lá tươi uống, thường dùng lá tươi.
10. Lưu ý, kiêng kị:
…
Một số bài thuốc từ cây Dược liệu Húng Chanh
- Chữa ho do viêm họng, khản tiếng:
Húng chanh 30g, rửa sạch bằng nước đun sôi để nguội, thêm vài hạt muối, nhai dập và nuốt nước dần. Hoặc lấy 20g lá húng chanh tươi, rửa sạch, giã nhỏ, vắt lấy nước uống 2 lần trong ngày.
Hoặc: Húng chanh tươi 20g, rửa sạch, thái nhỏ; đường phèn 20g. Cho hai thứ vào bát, chưng cách thủy, chắt lấy nước, uống từ từ. Bã ngậm trong miệng mút lấy nước. Mỗi ngày làm 1 lần. Dùng 3 – 5 ngày.
Đối với trẻ em khó uống thuốc có thể lấy vài lá húng chanh rửa sạch, giã nhỏ với một ít đường phèn hấp vào nồi cơm, cho trẻ uống 2 – 3 lần trong ngày.
- Cảm sốt, không ra mồ hôi:
Húng chanh 20g, tía tô 15g, gừng tươi 5g (thái lát mỏng), cam thảo đất 15g. Sắc uống khi nước thuốc còn ấm để cho ra mồ hôi.
- Chữa cảm hàn, ho, đau đầu, sốt không ra mồ hôi, miệng đắng:
Lá húng chanh 15g, bạc hà 5g, tía tô 8g, gừng tươi 3 lát mỏng. Sắc uống ngày 1 thang.
Hoặc: Lá húng chanh tươi 50g, rửa sạch, thái nhỏ, cho vào bát, đổ rượu trắng lượng vừa xâm xấp, trộn đều, đậy kín. Nấu 1 nồi nước xông sôi, khi nước xông sôi thì cho bát húng chanh vào, đậy kín vung nấu sôi lại, cho người bệnh xông khoảng 5 – 10 phút, sau đó lau khô mồ hôi, thay quần áo khác và nằm nghỉ ở nơi kín gió. Không dùng xông cho trẻ em.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Bộ y tế, Giáo trình Dược học cổ truyền, Nhà xuất bản y học, 2006
- Bộ Y tế, Dược điển Việt Nam IV, 2010
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nhà xuất bản Y học, 2006
- Viện Dược Liệu, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập I và II, Nhà xuất bản Khoa học và kĩ thuật, 2006
