Phật Thủ

Dược liệu:  Phật Thủ

1. Tên khoa học: Fructus Citri medicae
2. Tên gọi khác: phật thủ phiến, phật thủ cam
3. Tính vị, quy kinh: vị cay, đắng và chua, tính ôn, quy kinh phế và tỳ.
4. Bộ phận dùng: quả
5. Đặc điểm sản phẩm: quả có vỏ màu vàng nâu, trên một số những múi chạy dài dọc quả phía dưới tách ra trông như ngón tay
6. Phân bố vùng miền:
   – Thế giới: Trung Quốc (Tứ Xuyên, Quảng Đông, Phúc Kiến, Triết Giang, Vân Nam, Quý Châu)
   – Việt Nam: trồng ở nhiều nơi ở nước ta.
7. Thời gian thu hoạch: mùa đông

Mô tả Quả Phật Thủ

Cây phật thủ có tên khoa học Citrus medica var. sarcodactilis (Noot) Swingle. Họ cam quýt (Rutaceae). Quả phật thủ dùng làm thuốc phải hái khi vỏ còn xanh hoặc ngả vàng. Thái lát dọc phơi khô (phật thủ phiến) và bảo quản trong bình kín. Theo Đông y, phật thủ tính ôn, vị cay, đắng, chua. Vào 2 kinh tỳ, phế. Tính năng điều khí toàn cơ thể, hoà trung, kiện vị, giảm ho, long đờm. Ngày dùng 3 – 6g dạng bột và thuốc sắc. Chủ trị các bệnh ở gan, dạ dày, tức ngực, khó thở, đầy bụng, buồn nôn, tiêu hoá kém, ho đờm nhiều. Cây phật thủ thân, lá, vỏ quả đều chứa tinh dầu,  hoạt chất như lisnonoid, hesperosid…; nhiều vitamin B1, B6, B12, C, E… và khoáng chất như kẽm, canxi, sắt, selen…

Cây phật thủ là loại cây thân gỗ nhỏ, cao từ 2 đến 2,5 m, ra hoa kết quả quanh năm.

Quả phật thủ dùng ăn tươi, làm mứt, nấu chè giống bưởi. Loại quả này thường có mặt trong mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết của người Việt ở miền Bắc, miền Trung và miền Nam.

Sau ngày Tết quả Phật Thủ bị bỏ đi rất nhiều. Do phần lớn mọi người không biết tác dụng dược liệu phật thủ, nên mọi người bỏ đi rất phí hoài!

Bài thuốc chữa bệnh có Phật Thủ

Một số bài thuốc tốt có thành phần dược liệu quả Phật Thủ.

Phật Thủ – Bệnh đường tiêu hóa

Chán ăn, không tiêu, ngực sườn trướng đau, buồn nôn, nhiều đờm, đau mỏi lưng: quả phật thủ 30g, rượu 5 lít. Phật thủ thái nhỏ để ráo nước ngâm rượu. Cứ 5 ngày có thể lấy ra uống, mỗi lần 15 – 20ml  vào trước bữa cơm chiều.

Chữa tiêu hoá không tốt, không tiêu: 

• Quả phật thủ 50g thái mỏng rồi hong gió cho khô, xuyên tiêu 12g, sa nhân 12g, tiểu hồi hương 12g. Tất cả tán bột, hoà nước sôi để ấm rồi uống. Ngày 2 lần.

Kiện tỳ, trợ tiêu hoá: 

• 15g gạo, 100g đường phèn. Nấu phật thủ lấy nước rồi nấu cháo ăn vào các buổi sáng.

Đau bụng do lạnh: 

• Phật thủ khô 15g, gạo rang 30g. Sắc uống ngày 3 lần.

Ợ hơi: 

• Vỏ quả phật thủ tươi ướp đường nhằn ít một rồi nuốt.

• Rễ cây phật thủ 30g nấu với dạ dày lợn lượng đủ dùng nấu chín ăn.

Chữa đau gan và dạ dày: 

• Quả phật thủ tươi 10g, thanh bì 6g, sắc nước uống. Hoặc hoa phật thủ 10g, hương phụ 10g, ô dược 6g, sa nhân 15g, bạch thược 15g, cam thảo 3g, sắc nước uống.

Phật Thủ – Bệnh đường hô hấp

Chữa ho suyễn, nhiều đờm, khó thở: 

• Quả phật thủ 9 – 15g, vỏ củ gừng (khương bì) 5 – 9g, lá hoắc hương 9g. Sắc lấy nước uống.

Viêm amidan: 

• Hoa phật thủ 10g, hoa hồng 10g, hoa tường vi 10g, hoa mai 6g. Sắc nước ngậm, súc miệng hoặc uống.

Chữa viêm phế quản mạn tính:

• Phật thủ tươi 1 – 2 quả thái nhỏ để vào cái bát to với lượng đường mạch nha vừa dùng, đun cách thủy cho đến khi phật thủ chín nhừ. Dùng trong 3 tuần, mỗi lần ăn một thìa to.

Ngoài ra, phật thủ còn dùng làm thuốc chữa một số bệnh:

• Đau bụng kinh: phật thủ tươi 30g, đương quy 6g, gừng tươi 6g, rượu gạo 30g, nước vừa đủ. Sắc uống.
• Bạch đới ra nhiều: phật thủ 30g, lòng lợn non dài khoảng 0,5 – 1m. Ninh chín ăn liền 5-7 ngày.
• Bệnh hạ tiêu (đái tháo đường, nước tiểu đục…): rễ cây phật thủ 15 – 25g, ruột lợn non 1 bộ. Nấu kỹ để ăn.
• Động kinh: Rễ cây phật thủ 30g, gà mái tơ lông trắng 1 con làm sạch cho vào ninh chín gà. Uống nước, ăn gà.
• Chữa say rượu: phật thủ tươi 30g. Sắc nước uống.

Lưu ý: Người nhiệt, âm hư không nên dùng.

BS. Phó Thuần Hương
Báo SucKhoeDoiSong

Phật Thủ – Làm Món Ăn

1. Rượu phật thủ: phật thủ 30g, rượu trắng 500ml. Ngâm trong 7-10 ngày. Mỗi lần uống không quá 40-50ml. Dùng cho các trường hợp rối loạn tâm thần ý thức (trầm cảm ức chế…).
2. Xi-rô phật thủ: trái phật thủ 15g rửa sạch thái nhỏ, đường trắng lượng thích hợp cho vào trong bình trà, đổ nước sôi hãm uống thay trà. Dùng cho các bệnh nhân đau quặn bụng do đầy hơi trướng bụng.
3. Cháo phật thủ: phật thủ 10-15g, gạo tẻ 60-80g. Nấu phật thủ lấy nước bỏ bã, nấu với gạo tẻ, khi cháo được cho thêm đường trắng khuấy đều, đun sôi. Dùng cho các trường hợp sốt ho, đau tức vùng ngực do tràn dịch màng phổi.
4. Chè phật thủ: phật thủ 10g. Rửa sạch, thái nhỏ, cho nước sôi hãm uống thay nước chè ngày 1 lần. Dùng cho các bệnh nhân viêm loét dạ dày tá tràng, co thắt tâm vị, đầy ợ hơi, buồn nôn, nôn ói.
5. Chè phật thủ cốc tinh thảo: phật thủ 60g, cốc tinh thảo 15g, chè 3g. Phật thủ, cốc tinh cùng nấu lấy nước, khi đã gần đặc gạn lấy nước vào ấm đã cho chè sẵn. Cho uống ngày 1 ấm, đợt dùng 5-7 ngày. Dùng cho các bệnh nhân viêm thị thần kinh, thị lực giảm.
6. Ruột lợn hầm phật thủ: ruột non lợn 1 đoạn, phật thủ 15-30g. Ruột lợn làm sạch thái đoạn, nấu với phật thủ, thêm gia vị thích hợp cho ăn. Dùng cho phụ nữ bị huyết trắng khí hư. Tuần dùng 2-3 lần, dùng liền trong 2-3 tuần.
7. Mứt phật thủ: Mứt trái cây làm từ Phật thủ ăn rất thơm và bùi miệng. Bạn hãy thử xem.

Phật Thủ không chỉ là quả cây đẹp cho việc trang trí bàn ngũ quả ngày Tết. Phật Thủ còn rất nhiều tác dụng tốt trong dược liệu phòng và chữa bệnh, làm món ăn ngon nữa…